Dictat peu défunt Aristide Teissièr, de Senta Baselha, qu’avèva amassat aqueth conte a Tombabuèu (Olt e Garona)
Jo sabi un conte ;
I aviá, autres còps, a Nerac, un rei que s’aperava Enric Quate. Aqueth rei èra riche coma la mar, aumonièr coma un prèstre, ardit coma un lion, juste coma l’òr.
Pr’aquò, Enric Quate n’èra pas urós. Nuèit e jorn se disiá :
- Los galerians patisson pas autant coma jo. Ei pas qu’una hilha, plus polida que lo jorn, e plus saja qu’una santa. Mès es tan trista, tan trista, que nat galant se pòt pas vantar de l’aver hèita rire un sol còp. Tanben, las gents ne hèn la « Princessa Trista-Mina ». . Ei sèt cents chivaus de tota beutat, tots negres coma lo tapion. Pr’aquò n’aimi pas que mon chivau blanc. Mès aqueste es tan maishant, tan maishant ,que lo plus abille haure de la terra se vei pas en estat de lo herrar deus quate pès. Tanben l’an chafrat « Brisa-Hèr ». Non, los galerians patisson pas autan coma jo…
Enfin, Enric Quate posquèt pas mès téner e mandèt en son castèth lo tambor de vila.
- Tambor, aqui mila pistòlas . Vai-te’n córer lo monde, e cridar pertot : « l’òme capable de har rire un sol còp la Princessa Trista-Mina, e de herrar deus quate pès lo grand chivau blanc « Brisa-Hèr », serà lo gendre e l’eiretièr d’Henric Quate.
- Rei, seretz obéit.
ço que fusquèt hèit. Forças galants se presentèron, per s’ensajar a las duas espròvas. Tots s’entornèron coma èran venguts .
En aqueth temps, viviá a Fumèl, ambe sa vielha mair, un haure joine e ardit.
- Mair, ça diguèt un ser a sopar, doman partissi per Nerac. Aquò’s jo que harèi rire, alamens un còp, la Pricessa Trista-Mina, e que herrarèi deus quate pès lo grand chivau blanc Brisa-Hèr. Atau, serèi lo gendre e l’hèiretèr d’Henric Quate.
- Partís , mon hilh, e que lo Bon Diu te mène.
La brave hemna se’n anguèt au lièit. Alavetz lo haure tirèt de son còfre tota sa pichona fortuna, cent escuts de siès liuras, e cinquante lois d’òr. Ambe los cent escut de siès liuras, harguètquate hèrs d’argent. Ambe los cinquante lois, harguèt vint-e-uèit claus d’òr, sèt per cada hèr.
A la punta de l’alba tot èra lèste. Lo haure partissià per Nerac, ambe sa biaça de cuèr en bandolièra. Dins aquela biaça i aviá un pan, una coja plena de vin, e los vingt-e-uèit claus d’òr.
Tres oras mèi tard, lo haure minjava e bevèva, asseitat au bòrd deu camin. Dins un camp de blat vesin, cantava un grith negre coma la suja
- Cri, cri, cri. Bonjorn, Haure.
- Bonjorn grith. Que i a per ton servici ?
-Cri, cri, cri Haure vòli saber ont vas.
- Grith, vau a Nerac, har rire la Princessa Trista Mina, e herrar lo grand chivau blanc Brisa Hèr. Atau serèi lo gendre e l’eiretèr d’Henric Quate.
- Cri, cri, cri Haure empòrta-me, te harèi benlèu servici
- Grith amb plaser. Anem ! Hòp ! Agafa-te hòrt sus mon menton.
Çò que fusquèt dit fusquèt hèit. Lo haure tornèt partir, en emportant lo grith agafat sus son menton.
Tres oras mèi tard, bevèva e minjava enqüera, asseitat au bòrd deu camin. Dins un camp vasin, un pichon rat roganhava una huelha de tabat.
_Coïc, coïc, coïc. Bonjorn Haure.
- Bonjorn , rat. Que i a per ton servici.
- Coïc, coïc, coïc. Haure vòli saber ont vas.
- Rat, vau a Nerac, har rire la Princessa Trista Mina, e herrar lo grand chivau blanc Brisa Hèr. Atau serèi lo gendre e l’eiretèr d’Henric Quate.
- Coïc, coïc, coïc ! Haure, empòrta-me, te harèi benlèu servici.
Çò que fusquèt dit fusquèt hèit. Lo haure tornèt partir, en emportant lo grith agafat sus son menton, e lo rat agafat sus son beret.
Aqueth ser, roncava coma un benurós, entre dus linçòus dins una aubèrja d’Agen. A la punta de l’alba, se desrevelhèt tot d’un còp ,hissat au cap deu nas :
- Haure, lèva-te, aut ! Aquò’s pro dromit, feniant !
-Qui sès ? T’enteni, mès te vesi pas.
- Haure, soi la Mair de las Piutz, e soi agafada suu cap de ton nas. Haure, vòli sabe ont vas.
- Mair de las Piutz,, vau a Nerac, har rire la Princessa Trista Mina, e herrar lo grand chivau blanc Brisa Hèr. Atau serèi lo gendre e l’eiretèr d’Henric Quate.
- Haure, empòrta-me, te harèi benlèu servici.
- Mair de las Piutz, demòra agafada hòrt e fèrme suu cap de mon nas .
Çò que fusquèt dit fusquèt hèit. Lo haure tornèt partir, en emportant lo grith agafat sus son menton, lo rat agafat sus son beret e la Mair de las Piutz agafada suu nas.
Tres òras après sorelh levat, èra a Nerac, assietat sus un banc de pèira, au ras de la pòrta mestressa deu casthèt deu Rei.
Los vailets e la gojas lo gaitavan en risent..
- Haure que sès vengut har ací ?
- Brave monde, soi vengut parlar au Rei Enric Quate e a la Princessa Trista-Mina.
- Haure, aquí-los justament, que se’n tornan de la messa .
Lo haure se presentèt shens paur ni crenta.
- Bonjorn Princessa Trista-Mina. Soi vengut per vos hèser rire. Bonjorn Henric Quate, Soi vengut per herrar lo grand chivau blanc Brisa-hèr. Atal, serèi vòstre gendre e vòstre eiretèr. En vese atau son pretendut, amb un grith agafat au menton, un rat agafat au beret e la Mair de las Piutz agafada sul bot de son nas, la Princessa Trista-Mina s’esclapotèt de rire.
- Enric quate, la prumèra mitat de mon trabalh es hèita. La Princessa Trista-Mina vèn de rire , peu prumèr còp de sa vita.
- Haure, aquò es vertat. E ara, s’agis de devalar a l’escuderiá e de herrar mon grand chivau blanc Brisa-hèr.
- Enric Quate, soi a vostre comandement.
Tot tres devalèron a l’escuderiá. Aquí, lo haure tirèt de sa biaça son martèth, los quate hèrs d’argent, e los vint-e-uèit claus d’òr. Enric Quate e la Princessa Trista-Mina obrissián de grands uèlhs.
_ Haure, aquí de hèrs e de claus qu’an pas son parions dins lo monde.
- Princessa Trista-Mina, soi pas un haure coma los autres. L’òr e l’argent me mancan pas. Enric Quate, soi pas un haure coma los autres, anatz veire çò que sabi har.
Mès lo grand chivau blanc, Brisa-hèr, se meshisava. Se quilhava, pennava, arnilhava a se har entener a mèi de sèt lègas. Lo haure hasèva pas que se’n rire.
- Grith, hès ton mestièr !
Còp-sec, lo grith sautèt dins l'aurelha deu grand chivau blanc Brisa-Hèr, e se metèt a cantar tant que posquèt :
- Cri cri cri. Cri cri cri. Cri cri cri.
Ensordat per aqueth tapatge, lo chivau augèt lèu acabat de se quilhar, de pennar e d’arnilhar
. Doç coma un moton, baishava lo nas a tèrra.
- Rat , hès ton mestièr !
Còp-sec, lo rat sautèt devath lo nas deu grand chivau blanc Brisa-hèr, se metèt a petar e a veissinar tant que posquèt.
- Pan ! Pan ! Pan ! Ft ! Ft ! Ft !
Los pets e las veissinas emposonavan a tabat, que fasiá l’aminjar acostumat deu rat. Amb aquèra audor, lo chivau s’endromisquèt. Alavetz lo haure lo herrèt deus quate pès, li metèt la brida e la sèla, e sautèt dessus, shens paur ni crenta.
- I ! I donc !
Lo grand chivau blanc Brisa-hèr obeissiá a la man e a la votz.
Alavetz, lo haure diguèt au Rei :
- Henric Quate, la segonda mitat de mon trabalh es hèita. Lo grand chivau blanc Brisa-hèr, es herrat deus quate pès. Atal divi èstre vòstre gendre e vòstre eiretèr.
- Haure, aquò’s juste . Entendi qu’esposes ma hilha dès aqueste matin. Intendent, cor-te’n avisar lo capelan. E vosauts, gojas e vailets, aprestatz lèu una brava noça. çòque fusquèt dit, fusquèt hèit. Jamai s’èra pas vist, e jamai se veirá pas atau una nòça. Ça que la, lo haure n’èra pas content, e minjava pas de bon apetis, se pensava :
- Aqui qu’arriba l’ora deus embarras. Aqueste matin, èi dit davant la Pricessa Trista-Mina e Enric Quate : « l’òr e l’argent me mancan pas ». Pr’aquò, soi plus paure que las pèiras. Mon pichon dequé es passat tot entièr a ferrar deus quate pès lo grand chivau blanc Brisa-Hèr. Que har, mon Diu ? Que har ?
En sortint de taula, un joine òme s’aprochèt del nòvi :
- Haure, te vòli parlar en secret.
- Mon amic, soi a ton comandament.
- Haure, aimi de tot mon cor la Princessa Trista-Mina, qu’a pas volgut de jo. Haure, jo soi riche coma la mar. Escota! Vai èstre l’ora que dives t’anar cochar ambe ta hemna. Jura-me, per ton ama, que la tocaràs pas de tota la nuèit, e doman matin te doni un grand sac plen de quadruplas d’Espanha.
- Mon amic, aquo’s entendut.
Co que fusquèt dit, fusquèt hèit. Au lòc de bufar la lutz, e de se cochar près de sa hemna, lo haure passèt tota la nuèit a se passejar per la cramba. D’ora en ora, demandava a la Princessa Trista-Mina :
- Hemna, sabes quant de quadruples d’Espanha pòdon claure dins un grand sac ?
A sorelh levat, se’anguèt trobar lo joine òme.
- Mon amic, èi ganhat çòque m’as promés assera.
Del temps que lo haure sarrava son òr, Enric Quate intrèt dins la cramba de la Princessa Trista Mina :
- E be ! ma hilha, coma as passat ta prumèra nuèit de nòças ?
- Mon pair, me’n parlètz pas. Ei cochat sola. Tota la nuèit, mon òme s’es passejat per la cramba. D’ora en ora, me demandava : « Hemna, sabes quant de quadruplas d’ Espanha pòdon claure dins un grand sac ? »
- Ma hilha, ton òme t’a hèit un gròs afront. Compti plan que, la nuèit que vèn, tornarà pas har coma aquò.
Mès lo haure aviá un autre grand sac de quadruples d’Espanha a ganhar coma lo prumèr. Au lòc de bohar la lutz, e de se cochar près de sa hemna, passèt tota la nuèit a se passejar per la cramba. D’ora en ora demandava a la princessa Triste-Mina :
- Hemna, sabes quant de quadruples d’Espanha pòdon claure dins un grand sac ?
A sorelh levat, se’n anguèt trobar lo joine òme ;
- Mon amic, èi ganhat çò que m’as promés assera.
Del temps que lo haure sarrava son òr, Enric Quate intrèt dins la cramba de la Princessa Trista Mina :
- E be ! ma hilha, coma as passat ta segunda nuèit de nòças ?
- Mon pair, me’n parlètz pas. Ei cochat sola. Tota la nuèit, mon òme s’es passejat per la cramba. D’ora en ora, me demandava : « Hemna, sabes quant de quadruplas d’ Espanha pòdno claure dins un grand sac ? »
- Ma hilha, ton òme t’a hèit un gròs afront. Compti plan que, la nuèit que vèn, tornarà pas har coma aquò.
Mès lo haure aviá un autre grand sac de quadruples d’Espanha a ganhar coma lo prumèr. Au lòc de bohar la lutz, e de se cochar près de sa hemna, passèt tota la nuèit a se passejar per la cramba. D’ora en ora demandava a la princessa Triste-Mina :
- Hemna, sabes quant de quadruples d’Espanha pòdon claure dins un grand sac ?
A sorelh levat, se’n anguèt trobar lo joine òme ;
- Mon amic, èi ganhat çò que m’as promés assera. E ara, soi pro riche ? Aqueste sera, ma hemna aurà de mas n,ovèlas.
Del temps que lo haure sarrava son òr, Enric Quate intrèt dins la cramba de la Princessa Trista Mina :
- Ma hilha, ton òme a acabat de te har gròs afronts. Io vòli pas d’un capon per gendre e tu ne vòs pas per marit. Ton maridatge, lo rompi. Dès aqueste matin, esposaràs lo galant riche que voliás pas.
çò que fusquèt dit fusquèt hèit. Alavetz, lo haure venguèt plan triste, pr’amor qu’aimava sa hemna de tot son còr.
Lo grith, lo rat e la Mair de las Piutz lo consolavan.
- Bon coratge Haure. T’abandonarem pas.
En efèit, una ora avant lo cochar, las tres bestiòlas atendián, sarradas devat lo coissin deu lièit de la Princessa Trista Mina.
Los nòvis se metèron au lièit.
Còp-sec, lo grith e la Mair de las Piutz sautèron suu marit per lo tormentar e lo gafar jusc au sang. Cridava e sautava, coma un possedat deu Diable. A fòrça d’arpatejar, lo paure òme arredut acabèt per retombar coma una maça. Alavetz lo rat li sautèt devath lo nas e se metèt a petar e a veissinar tant que posquèt :
-Pan ! pan ! pan !Ft !Ft !Ft !
Los pets e las veissinas empoisonavan a tabat, que fasià l’aminjar acostumat deu rat. Amb aquera audor, lo marit s’endromisquèt coma un soc.
Lo lendoman, coma roncava totjorn, Enric Quate intrèt dins la cramba de la Princessa Trista Mina :
- E be ! ma hilha, coma as passat ta prumèra nuèit de nòças ?
- Mon pair, m’en parlètz pas. Gaitatz puslèu aqueth vaupauc. Aimi enquëra mai lo Haure.
- Ma hilha, auràs contentament. Ton segond maridatge lo rompi. Dès aqueste matin, tornaràs esposar ton prumèr marit.
Çò que fusquèt dit fusquèt hèit. La nueit venguda, lo haure provèc qu’èra pas un capon.
Cric crac, mon conte es acabat
Per un ardit, diga-me’n un mai polit